ΓΙΑ ΤΗΝ 200Η ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΟΥ 1821
2021… Μία επετειακή χρονιά για όλους τους Έλληνες μα ακόμα πιο σημαντική για τα Σφακιά καθώς συμπληρώνονται 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη που οι Σφακιανοί πρωτοστάτησαν, αλλά και 250 χρόνια από τον μαρτυρικό θάνατο του Ιωάννη Βλάχου, του περίφημου Δασκαλογιάννη.
Μέσα από τους αγώνες και τις θυσίες των Σφακιανών που χωρίς δισταγμό συνέχισαν να ποτίζουν με αίμα το δέντρο της λευτεριάς μέχρι να ανθίσει και να δώσει καρπούς απέμεινε αναλλοίωτη η πολιτιστική κληρονομιά της Σφακιανής Επαρχίας, όπου αναπόσπαστο και σημαντικότερο ίσως κομμάτι της είναι το ριζίτικο τραγούδι.
Αυτήν ακριβώς την πολιτιστική κληρονομιά θελήσαμε να περισώσουμε καταγράφοντας όχι τόσο τα τραγούδια, αλλά τους ανθρώπους που τα αποδίδουν, ο καθένας με τις δικές του ιδιαιτερότητες στη φωνή αλλά και στον τρόπο απόδοσης του τραγουδιού, δίνοντας μία ξεχωριστή αλλά πάνω απ’ όλα αυθεντική ερμηνεία…
Καλή σας ακρόαση…
Ανδρέας Ν. Μανουσέλης
Πρόεδρος Ένωσης Σφακιανών Νομού Χανίων
…………………………………………………………………………………………..
3. Παιδιά κι΄ίντα ειναι η μαζωξη
4. ΚΡΗΤΗ μου και πώς τα βαστάς
5. Εσιγανέψαν οι καιροι
……………………………………………………………………………………….
11. Ούλες οι μπάντες του νησιού
14.Σα θες να δείς και να χαρείς
ΝΕΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
20. Ποιός ειν’ αψής και γρήγορος
23. Κάστρο και πουν οι πύργοι σου
25. Απ΄το Λουτρό ξεκίνησαν
30. Άστρι μου και αστρί τσι μου
33. Ο Κύρ Βορριάς
35. Μαύρο καπνό
ΣΦΑΚΙΑΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Απο τον Κοπασάκη Ευτύχιο τ. Πρὀεδρο Συλλὀγου Σφακιανών Χανίων
Το τραγούδι στα Σφακιά, ήταν πάντα μέρος της παράδοσης, κυλάει από τα πάρα πολύ παλιά χρόνια και φτάνει στις μέρες μας.
Από τις ψαλμωδίες στο ιερό του Θεού Απόλλωνα στήν Αρχαία Τάρρα ώς και τα σημερινά ξεφαντώματα στα Σφακιά, το τραγούδι απλώνει τους ήχους του σε όλη την επαρχία.
Γεννημένο σε τόπο τραχύ μα και φιλόξενο, σε φαράγγια, σε οροπέδια και σε χωριά που αγκαλιάζονται από βουνά, ταξιδεμένο απο τους βοσκούς σε όλο τον ορεινό όγκο των Λευκών Ορέων το τραγούδι στα Σφακια βρήκε τις ιδανικές συνθήκες για να μεγαλώσει και να μπει στην καρδιά και την ψυχή του Σφακιανού.
Αυτά τα τραγούδια ήρθε ο Σύλλογος Σφακιανών Χανίων να ηχογραφήσει, και κυρίως να ηχογραφήσει το μοναδικό Σφακιανό ηχόχρωμα που δίνει στο τραγούδι όλη την μεγαλοπρέπεια που του αξίζει.
Με μεγάλη προσοχή και αγάπη για αυτή την τρομερή προσπάθεια, που για πρώτη φορά Σφακιανοί ηχογραφούν συντεταγμένα, παραδίδουμε στις επόμενες γενιές κομμάτι της ψυχής μας.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς τον πρόεδρο Μανουσέλη Ανδρέα που μου εμπιστεύθηκε αυτήν την εργασία , ήταν για μένα μεγάλη χαρά και ευθύνη να παραδώσουμε , μέρος της προφορικής μας παράδοσης στα παιδιά μας.
Να ευχαριστήσω επίσης όλους τους ερμηνευτές των τραγουδιών, γιατί από την πρώτη στιγμή, αγκάλιασαν την προσπάθεια αυτή με αγάπη και με συναίσθηση του ιστορικού βάρους που είχαμε την στιγμή της ηχογράφησης, στους ώμους μας.
Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Βοτζάκη τον Παύλο που χωρίς αυτόν τον ακούραστο εργάτη της Σφακιανής παράδοσης δεν θα μπορούσα ούτε έγω αλλα ούτε και Σύλλογος Σφακιανών Χανίων να φέρναμε σε πέρας αυτό το έργο.
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Τρία Βουνά μαλώνουνε κι είναι να σκοτωθούνε το Κέντρος και το Σφακιανό, και τ ’άλλο ο Ψηλορείτης μα εμύνησε το Σφάκιανο των άλλο δυο μαντάτο, σταθείτε εσείς τα δυο βουνά, μα εγώ το θεριό σας έχω εξήντα τρείς κορφές . (πηγή Συλλογή Βλαστού ΓΑΚ 2013) Ερμήνευτής –Μπούχλης Νεχτάριος
Ούλες οι μπάντες του νησιού, βγάλασι παλικάρια ούλοι ανθρώποι τση φωτιάς, ανθρώποι του πολέμου, μα ένας ε βγήκε Δάσκαλος, ο Σφακιανός ο Γιάννης, που είχε στο νου του το Χριστό, το Δάσκαλο του κόσμου, έτσα κι αυτός μαρτύρησε.
( καταγραφή Βοτζάκης Παύλος Χώρα Σφακίων)- Ερμηνευτής -Μπολιώτης Μάρκος
Κι απού το Πατσιανό κινούν μια δεκαρέ νομάτοι, μια δεκαρέ δωδεκαρέ σωστοί σα δεκαπέντε, να βγούνε στην Ανώπολη, να βρούν τσι καπετάνιους να βρουν το Δάσκαλογιαννιο και το Ζαμπέτογιώργη, να βρουν και το Πρωτόπαππα.
(πηγή Κοπασάκης Κώστας Ανώπολη) Ερμηνευτής- Σταυριανουδάκης Γιώργος
Προβαίνω στην Ανώπολη θωρώ τον Αη Δημήτρη, θωρώ και πρεμαζώνουνται άντρες με τα τουφέκια, τουφέκια ολασήμωτα φορούν τα γιαταγάνια σιμώνω και τση ρώτηξα ιντά νε η μαζωνιά σας, ούλοι σαν΄ναι Χατζηδιανοί συνέδριο εκάμα πως θα κτυπήσουν τη Τουρκιά.
Ερμηνευτής-Ορφανουδάκης Γιώργος
Κρήτη μου και πώς τα βάστας τοσά βουνά που τα ‘χεις, γυρού τριγύρου θάλασσα, και βρίχνεσε στη μέση κι είναι στο κόσμο ξακουστό Κρήτη μου το όνομα σου και σύ κι άντριωμένοι σου.
(πηγή Σαβιολάκης Αντρέας Ανώπολη) Ερμηνευτής – Μανουσέλης Αντρέας .
Κάστρο και πού ‘ναι οι πύργοι σου και τα καμπαναριά σου και που ‘ναι οι γ’ άντριωμένοι σου τα ομόρφα παλικάρια μα εμένα οι γ’αντριωμένοι μου, τα ομόρφα παλικάρια η μαύρη γής τα χαίρεται.
Ερμηνευτής –Δεληγιαννάκης Ευστράτιος
Στής Ζιούς το κάμπο βγαίνουνε μια δεκαρέ νομάτοι, μια δεκαρέ, δωδεκαρέ, σωστοί σα δεκαπέντε μα ‘ναι σκουροί κι ανάλλαγοι και γαριοφόρεμενοι παιδιά μην είναι Σφακιανοί κι απού το Καλλικράτη;
( Συλλογή Γιάνναρη 1876) Ερμηνευτής-Βοτζάκης Παύλος
Φίλοι μ εχθροί γινήκανε και γι΄εδικοί μου ξένοι, τα αδέρφια μου τα μπιστικά στη φυλακή με βάλαν, μα λεγα γώ στη φυλακή δε κάνω τρείς ημέρες μα παραπέσαν τα κλειδιά κι έκαμα τριάντα χρόνους, δύο καρυδάκια φύτεψα στης φυλακής τη πόρτα και απο τα δύο καρπό έφαγα.
Ερμηνευτής-Κοπασάκης Ευτύχιος
Ένα κουδούνι αργολαλεί στις σφακιανές μαδάρες με τσοι μαδάρες μάχεται με τα βουνά μαλώνει, και με τα χαμολάγκαδα είχε κακιά κι αμάχη –Μαδάρες βγάλετε κλαδιά και σεις λαγκάδια χόρτα να τρών οι αίγες τα κλαδιά και τα οζά τα χόρτα –Πώς να το βγάλω το κλαδί .
(πηγή Τζάτζιμος Γιάννης Αγ. Ρουμέλη). Ερμηνευτής- Βενάκης Γιάννης
Από τα όρη έρχομαι που τη ξερομαδάρα δε με ρωτάτε ιντά μαθα , δε με ρωτάτε ιντά είδα , μα είδα μαδάρες θλίβερες, κουράδια ρημαγμένα και μιτατόκαθισματα….
Ερμηνευτής –Αθητάκης Μιχάλης
Μαύρο καπνό είδα κι έβγαινε και κόκκινο ντουμάνι κι άκουσα κι αναστεναγμό ‘νιους βαριαρρωστημένου, θεριό ήταν κι αναστέναξε στο ψυχομαχισμό του* -‘’ Σας εξεγέλασε η Τουρκιά…’’.
*Δάσκαλε Γιάννη τω Σφακιώ και συ κι οι οπλαρχηγοί σου σας εξεγέλασε η Τουρκιά.
(πηγή Βοτζάκης Γιάννης Αγ. Ιωάννης) Ερμηνευτής- Σοφούλης Χρήστος
Εσιγανέψαν οι καιροί κι η θάλασσα μουγκάτε, καράβι τρίοκάταρτο μες τα βαθιά αρμενίζει και το λαλεί ο άνεμος, μα έχει γερό τιμόνι γιατί ‘ναι ο καπετάνιος του ο Δάσκαλος ο Γιάννης, Δάσκαλε Γιάννη αρχηγέ.
(πηγή Βοτζάκης Γιάννης Αγ.Ιωάννης ). Ερμηνευτής-Ορφανουδάκης Γεώργιος
Παιδιά και ίντα ‘ναι η μάζωξη στο Σφακιανό το κάμπο στη Πάναγια τη Θύμιανή, που ειναί στις Κομητάδες συνάξη κάνουν οι άρχηγοι, χιλίαδες οπλοφόροι κι ορκίζουνται στη Πάναγια , στο πόλεμο να μπούνε φωτιά να δώσου τση Τούρκιας.
Ερμηνευτής –Τσιτσιριδάκης Νεχτάριος.
Αυγή τσ’αυγής θα σηκωθώ, που του βουνού τη ρίζα να σύρω να ξημερωθώ στη κόρδα του Τροχάρη, να μου βγορίσουν τα Σφακιά, το Σφακιανό Καστέλι, να ακούσω αρμάτω ταραχή.
( πηγή Βοτζάκης Γιάννης Αγ,Ιωάννης) Ερμηνευτής- Σταυριανουδακης Γιώργος
Ξαρματωθείτε ομορφονιοί κι η τάβλα είναι στρωμένη, κι έχει μεζέδες και κρασιά, κοράσια να κερνούνε, να το χαροκοπήσουμε με λεβεντιάς τραγούδια να πούμε για τσοι πόλεμους.
( πηγή Κοπασάκης Κώστας Ανώπολη) Ερμηνευτής- Δεληγιαννάκης Ευστράτιος.
Ο Γιώργης με άρχοντα εβγήκαν στο κυνήγι και παίρνει ο Γιώργης το τζιφτέ, κι άρχοντας παίρνει σκύλλες τ’ άρχοντα οι σκύλλες ήρθανε κι άρχοντας δεν εφάνη , πχιενόρχαιτω η γι αρχόντισσα.
(πηγή Μανουσουδάκης Παύλος Λιβανιανά 1920-1992).Ερμηνευτής- Κοντορινάκης Αντρέας.
Ούλα της Κρήτης τα χωριά άξια και τιμημένα, μα στα Σφακιά είναι ένα χωριό ,Αη Γιάννης τ ’όνομα του, χωριό που έβγαλε ήρωες και έβγαλε καπετάνιους, που πολεμούσαν τη Τουρκιά.
Ερμηνευτής-Τσιτσιρίδάκης Νεχτάριος
Σα θές να δείς και να χαρείς όμορφα παλικάρια, αμέ στο Φράγκοκάστελλο, να είναι του Αγιού Νικήτα να μαζωχτούνε τα χωριά, τα πάνω και τα κάτω να δείς ψηλούς για τ’άρματα , κοντούς για το λιθάρι να δείς και γαιτανόφρυδες. Ερμηνευτής –Σοφούλης Χρήστος
Πούλακιν εκελάηδε στου Γάλατα το πύργο, στης μαντζουράνας τη κορφή γειά σου ξαθή και γεια σου σγουρή, στου ρόσμαριου τη φούντα δεν εκελάηδιε ωσάν πουλί, γειά σγουρή και γειά σου ξαθή, ως κελαηδούν τα αηδόνια μόνο κελάδιε κι ήλεγε και τη κάρδιά μου πλήγωνε. Ερμηνευής Γιαννουλάκης Θεόδωρος
Ο κυρ Βοριάς παράγγειλε μαντάτο εις τα καράβια, καράβια που αρμενίζετε, ουλά λιμάνια πιάστε για θα φυσήξω δυνάτα , κι ούλα θα σας βουλιάξω μα ενά καράβι Σφακιανό, δε μπαίνει σε λίμανι δε σε φοβούμε κυρ Βοριά. (πηγή Γρύλλος Τίτος) Ερμηνευτής Μπούχλης Νεχτάριος
Οντέν εδικονίζεντο ο Κώσταντής στα ξένα , τσοι ρούγες πόρπατει και τα στενά διαβένει κι είχε τα ράσα τα κοὐντουρα, και δείξαν τ ’άρματα του και τ ‘άργυρό του το σπαθί . Ερμηνευτής –Κοντορινάκης Αντρέας
Εξόρισε η μοίρα μου σε δάση δασωμένα κάτω στη μαύρη θάλασσα στον μαύρο κάλαμιώνα μα εκειά που διάνε τα θεριά κι είναι κατοικημένα, κι είναι τα αρκούδια μαλλιαρά τα φίδια φώλεμένα.
Ερμηνευτής –Γιαννουλάκης Θεόδωρος.
Ούλα τα κάτεργα έρχουντε κι ουλά περνώδιαβενου του Μύριολή το κάτεργο, δεν ήρθε δεν εφάνη απ¨εχει ναύτες κρητικούς κι όμορφα παλικάρια κι οπου κι αν πανε κι άν διαβου. Ερμηνευτής- Βενάκης Γιάννης
Τρείς χρόνοι πάνε σήμερο τέσσερις πορπατούνε καλή καρδιά δεν έκαμα, μηδέ και θέλω κάμει γιατί ξένο με φίλησε και φύγε κι άφηκε με είπε το Μάρτη θα έρθω γω. Ερμηνευτής –Βοτζάκης Παύλος
Απ΄το Λουτρό ξεκίνησαν, πάνε στα Λιγιομούρια φτάνουν στη Χώρα τω Σφακιώ οι γ΄άντρες τις επαρχίας, με αρχηγό το Δάσκαλο και βγαίνουνε στη Νίμπρος παίρνουν και το Μανούσακα στη Κράπη κατεβαίνουν να κουτελώσουν τη Τουρκιά που στα Σφακιά πηγαίνουν.
(πηγή Βοτζάκης Γιάννης Αγ. Ιωάννης) Ερμηνευτής- Μπολιώτης Μάρκος
Ποιος είναι αψής και γρήγορος περίσια προκομένος να πάει στην Χώρα το Σφακιώ, να βρεί τσι κάπετάνιους κι οι Τούρκοι επροβάλανε, εις το σελί τσι Κράπης να πάν να κλείσούν το Κατρέ. Ερμηνευτής – Μπούχλης Νεχτάριος
Μαρούλα δέρνει η μάνα τζη Μάρουλα μάγκλαβίζει δέρνη και μάγκλαβίζει τη, κι αδίκατυράνατη Μαρούλα πού’σουνε το ταχύ, πού’σουν το μέσημέρι που’σούν αργά στο δείπνο μας. Ερμηνευτής –Βοτζάκης Παύλος
Άστρι μου κι αστρί τσι μου, αστρίτσι κι αστρουλάκι μου λιγνό κυπαρισσάκι μου, κι ασπερινέ κι αυγερινέ και χρυσοπράσινε μ’αητε, Ήρθε το ξημέρωμα το καλό ξημέρωμα κι ήβρε μ’ επά στη γειτονιά και στην ερωθιά, Λέσι μου οι γειτόνισσες οι κυρά οι κοκκόνισες ίντα γυρεύγεις επα δα στη γειτονιά και στην έρωθια, μια κόρη αγαπώ κι ήρθα να την εβρώ κι αν την εβρώ να τσοι το πώ της κόρης πως την αγαπώ.
(Πηγή Κοπασάκης Κώστας Ανώπολη) Εμηνευτής – Κοπασάκης Ευτύχιος.
Τα χελιδόνια της Βλαχιάς και τα πουλιά της Δύσης, κλαίσιν αργά κλαίσιν ταχιά, κλαίσιν το μεσημέρι, κλαίσιν την Άντριανούπολη τη βαροκουρσεμένη, απου την εκουρσεύανε τσι τρείς γιορτές του χρόνου.
(τραγούδι της Στράτας). Ερμηνευτής- Βενάκης Γιάννης.
Μ’ακούστε μιάν ερώτηση ενιούς φτωχού στο πλούσιο, που εσυνάντηθηκανε, κάτω στο κάτω κόσμο πλουσιέ και πού τα πλούτη σου και που ‘ναι τα καλά σου και πούνε τα σεράγια σου.
Ερμηνευτής –Αθητάκης Μιχάλης
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΕΛΙΔΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟ
ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΕΣ
- ΑΘΗΤΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ απο την Ανώπολη Σφακίων
- ΑΘΗΤΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ απο την Ανώπολη Σφακίων
- ΒΟΤΖΑΚΗΣ ΠΑΥΛΟΣ απο την Χώρα Σφακίων
- ΒΕΝΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ απο το Ασφένδου
- ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ απο
- ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ απο
- ΚΟΝΤΟΡΙΝΑΚΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ απο την Ανώπολη Σφακίων
- ΚΟΠΑΣΑΚΗΣ ΕΥΤΥΧΙΟΣ απο την Ανώπολη Σφακίων
- ΜΑΝΟΥΣΕΛΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ απο τον Καλλικράτη Σφακίων
- ΜΠΟΛΙΩΤΗΣ ΜΑΡΚΟΣ απο το Ασφένδου
- ΜΠΟΥΧΛΗΣ ΝΕΧΤΑΡΙΟΣ απο τα Ασκύφου Σφακίων
- ΟΡΦΑΝΟΥΔΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ απο την Ανώπολη Σφακίων
- ΣΟΦΟΥΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ απο την Σκαλωτή Σφακίων
- ΤΣΙΤΣΙΡΙΔΑΚΗΣ ΝΕΧΤΑΡΙΟΣ απο τα Ασκύφου Σφακίων
Η ηχογράφηση και επεξεργασία των τραγουδιών έγινε στο στούντιο του Μαρινάκη Γεράσιμου στα Χανιά 2020-2021
Η επιμέλεια και επιλογή των τραγουδιών έγινε από τον Κοπασάκη Ευτύχιο τ. Πρόεδρο Συλλόγου Σφακιανών Χανίων.
